«ΥΠΑΤΙΑ», του Δημήτρη Βαρβαρήγου - Γράφει η Κλειώ Τσαλαπάτη

«ΥΠΑΤΙΑ», του Δημήτρη Βαρβαρήγου - Γράφει η Κλειώ Τσαλαπάτη

Εκδόσεις: Σ. & Ν. Μπατσιούλα

Σελίδες: 462

Τιμή: 14,94€

            Η Υπατία ήταν μια χαρισματική, εμβληματική μορφή, πρωτοπόρος στην εποχή της, αλλά και στους μετέπειτα αιώνες, μέχρι να καταστεί δυνατό να ακολουθήσουν και άλλες άξιες γυναίκες τον δρόμο που εκείνη χάραξε. Μία γυναίκα ξεχωριστή, τόσο εμφανισιακά όσο και ψυχικά, μία γυναίκα φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός σε μία απόλυτα ανδροκρατούμενη κοινωνία, μία γνήσια Ελληνίδα· η Υπατία δυστυχώς έζησε σε μία ασυμβίβαστη με τα χαρίσματά της εποχή.

            Στην εποχή εκείνη, του τέλους του 4^ου και αρχών του 5^ου μ.Χ. αιώνα, ο Χριστιανισμός εδραιωνόταν ως επίσημη θρησκεία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Για να επιτευχθεί αυτό έπρεπε να καταστραφεί οτιδήποτε μη χριστιανικό και να ξεριζωθεί οποιοσδήποτε ελληνικός θεσμός και δημιούργημα, όπως τα αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά έργα τέχνης, οι επιστήμες και οι εκπρόσωποί τους.

            Η νεοπλατωνική φιλόσοφος και επιστήμονας Υπατία ήταν τόσο ξεχωριστή και αταίριαστη με τον υπόλοιπο γυναικείο πληθυσμό, που μόνο να προκαλέσει μπορούσε… Κάποιους, τους περισσότερους, να τη λατρέψουν και να την ακολουθούν σε κάθε βήμα της και άλλους να τη μισήσουν και να αποφασίσουν να την κάνουν να σιωπήσει μια για πάντα. Δυστυχώς για εκείνην –και για τον ελληνικό πολιτισμό της Αλεξάνδρειας, αλλά και για όσες εκπροσώπους του φύλου της ήθελαν να ακολουθήσουν το φωτεινό της παράδειγμα–, υπερίσχυσαν οι δεύτεροι με ολέθρια αποτελέσματα για την ίδια.

            Ο εκπρόσωπος της σχετικά νεοσύστατης εκκλησίας και του χριστιανισμού της Αλεξάνδρειας, ο Κύριλλος, ήταν ο κύριος υπεύθυνος για τη δίωξη και τον μαρτυρικό της θάνατο, καθώς θεωρούσε πως ασκούσε κακή επιρροή στον χριστιανό έπαρχο και διοικητή της πόλης, τον Ορέστη, αφού εκείνη απέτρεπε κάθε προσπάθεια χειραγώγησής του από τον ίδιο. Έτσι κατάφερε, με πολλές δολοπλοκίες, συνωμοσίες και αφέσεις αμαρτιών, να κατευθύνει τον όχλο ενάντια στην Υπατία, με αποκορύφωση την αιχμαλωσία της από τις ομάδες κρούσης, αποτελούμενες από φανατικούς χριστιανούς, τους «παραβολάνους», και στη συνέχεια τον μαρτυρικό θάνατο, τον αποκεφαλισμό και τον διαμελισμό της το 415 μ.Χ.

            Η ιστορική αναφορά του συγγραφέα που σας παραθέτω πιο κάτω θα σας ενημερώσει αναλυτικότερα για το ιστορικό υπόβαθρο του εκπληκτικού αυτού μυθιστορήματος. Εγώ θα ήθελα να σταθώ περισσότερο στην αίσθηση που μου προκάλεσε αυτό το βιβλίο, καθώς το θεωρώ πλέον ένα από τα κορυφαία όλης της ελληνικής λογοτεχνίας.

            Η «Υπατία» αποτελεί τον καρπό μιας πενταετούς συγγραφικής προσπάθειας του Δημήτρη Βαρβαρήγου, ενώ –όπως είπε ο ίδιος, σε πρόσφατη παρουσίαση της 9^ης έκδοσης του βιβλίου του– στηρίχτηκε πάνω στην ενδελεχή μελέτη τουλάχιστον 60 βιβλίων. Το αποτέλεσμα, κατά τη γνώμη μου, δικαιώνει αυτή την τεράστια προσπάθεια του συγγραφέα, καθώς μας δίνει ένα ιστορικό μυθιστόρημα αξεπέραστης αξίας, το οποίο θα έπρεπε να διαβαστεί από κάθε αναγνώστη.

            Η αναπαράσταση της εποχής, των συνθηκών που επικρατούσαν, του ιστορικού, κοινωνικού, θρησκευτικού και πολιτικού υπόβαθρου της Αλεξάνδρειας των αρχών του 5^ου αιώνα μ.Χ. είναι αξεπέραστη και ολοζώντανη. Ο αναγνώστης ταξιδεύει νοερά στο λιμάνι, στα απομεινάρια του περίφημου Φάρου της Αλεξάνδρειας, στην ξακουστή και κακοποιημένη βιβλιοθήκη της, στα στενοσόκακα με τα ταβερνεία και τους οίκους ανοχής, στο Πανεπιστήμιο αλλά και τα περίχωρα της πόλης όπου δίδασκε η Υπατία. Ταυτόχρονα, γινόμαστε μάρτυρες πολύ προσωπικών στιγμών και στοχασμών της ηρωίδας, όπως πιθανότατα θα είχαν συμβεί, ενώ παρακολουθούμε τις εξελίξεις και τις αιτίες κάθε επιμέρους παράγοντα που οδήγησε στο τραγικό τέλος της.

            Ο Δημήτρης Βαρβαρήγος κατόρθωσε να αναπαραστήσει μια ολόκληρη εποχή, όχι μόνο σαν εικόνες, τοποθεσίες και ιστορικά γεγονότα, αλλά και ως συναισθήματα, απόψεις, σκέψεις, αιτίες και αποτελέσματα. Μας απεικονίζει την προσωπικότητα αυτής της χαρισματικής, μοναδικής γυναίκας και όλων όσων την πλαισίωναν, φίλων κι εχθρών της, με εξαιρετική ακρίβεια, καλώντας μας να δούμε πίσω από τα γεγονότα και να συναισθανθούμε την αδικαιολόγητη αδικία της δολοφονίας της –ένα έγκλημα ειδεχθές, τόσο στην εκτέλεσή του όσο και στη σύλληψή του– και την απώλεια ενός λαμπρού πνεύματος που σπάνια υπήρξε στην παγκόσμια Ιστορία.

            Προσωπικά, θεωρώ τιμή μου το γεγονός ότι υπήρξε μία τέτοια εκπρόσωπος του φύλου μας και της φυλής μας κι αισθάνομαι οργή και ντροπή που ο αφανισμός της οφείλεται αποκλειστικά σε φανατισμένους και στενόμυαλους εκπροσώπους μιας θρησκείας την οποία ασπάζομαι και θεωρώ την απόλυτη έκφραση της αγάπης και της ανεκτικότητας. Πιστεύω πως για το συγκεκριμένο βιβλίο δεν αρκούν όσα συγχαρητήρια και να δώσω στον εξαίρετο και αγαπημένο συγγραφέα, όπως επίσης πιστεύω πως θα έπρεπε η «Υπατία» να διαβαστεί από όλους τους Έλληνες, και όχι μόνο, και να κατανοηθεί σε βάθος! Διαβάστε το, Φίλοι μου!

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ  

     Η Υπατία έζησε στη δύσκολή και σκοτεινή ιστορική περίοδο του 4ου και 5ου αιώνα μ.Χ, όπου ο χριστιανισμός από δόγμα αναγορεύτηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο ως η επίσημη θρησκεία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και ουσιαστικά κηρυσσόταν παράνομη η ελληνική φιλοσοφία.

      Είχε φτάσει πλέον η περίοδος κατά την οποία η παλαιά ιδιοφυής ελληνική κληρονομιά ξέπεφτε και μια νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός, απλωνόταν στις τάξεις του κόσμου σαν κύρια ανάγκη για ισότητα και φιλαλληλία.

       Η εκκλησία αναλαμβάνει να παίξει σημαντικό ρόλο στην πολιτική της βυζαντινής αυτοκρατορίας σηματοδοτώντας την μετέπειτα πορεία της. Εποχή έξαρσης κι άγριου θρησκευτικού φανατισμού η οποία ενέτεινε τα πάθη των αντίθετων θρησκευτικών ιδεολογιών. Στην Αλεξάνδρεια, ομάδες κρούσεις ορμητικών χριστιανών {Παραβολάνοι}, για να εγκαθιδρύσουν το χριστιανισμό έναντι των πνευματικών κι αισθητικών καταβολών του ελληνισμού, ξεκινούν καταστροφές παγανιστικών ναών, διωγμούς εθνικών και εβραίων. Οι κλοπές, οι λεηλασίες περιουσιών, οι δίκες, τα συνωμοτικά σχέδια, οι δολοφονίες γίνονται πλέον καθημερινό φαινόμενο στη ζωή της πόλης.

         Η Υπατία, ως η τελευταία εκπρόσωπος του φθίνοντος ελληνικού πολιτισμού ανθίσταται με τόλμη μέσω των γνώσεων και της σωφροσύνης της. Με το σθένος μιας άμετρης γυναικείας υπευθυνότητας σηκώνει στις πλάτες της, όσο αντέχει, την προσπάθεια να διατηρήσει και ίσως να αναδείξει πάλι το ελληνικό πνεύμα. Αρετές που εκτιμήθηκαν απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις και ιδιαίτερα από πλήθη θαυμαστών που κατέκτησε με τη διδασκαλία της είτε σε ανοιχτούς χώρους, είτε στο πανεπιστήμιο και στο σπίτι της. Δημιουργεί έναν ευρύ πνευματικό κύκλο από την ανώτερη κυρίως τάξη και διδάσκει μαθηματικά, αστρονομία και την φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

          Η διατήρηση στενών διαπροσωπικών δεσμών με τον αυτοκρατορικό έπαρχο Ορέστη, προκαλούν ανησυχίες στον κλήρο από το μεγάλο ενδιαφέρον που δείχνει εκείνη για τις κρατικές υποθέσεις. Οι μεγάλης οξυδέρκειας συμβουλευτικές εισηγήσεις στα τρέχοντα θέματα διοίκησης φαίνεται πως ασκούν έντονη επιρροή στον έπαρχο, καθώς οι αποφάσεις του δεν ταυτίζονται με αυτές της χριστιανικής κοινότητας.

          Το όραμα του Κύριλλου για μια οικουμενική θρησκεία η οποία θα βασιζόταν στη διοικητική και νομοθετική στήριξη της βυζαντινής αυτοκρατορίας έχει, μετά το διωγμό των εβραίων, ένα εμπόδιο που λέγεται νεοπλατωνισμός. Καθώς η Υπατία ασπαζόταν και δίδασκε τον ελληνικό επιστημονικό ορθολογισμό και σαν σημαντικό πολιτικό πρόσωπο βρέθηκε σε πολύ επικίνδυνη θέση μέσα σε μια πόλη που γινόταν ολοένα και πιο χριστιανική. Ανεξίθρησκη η Υπατία και με απόλυτο σεβασμό στους πιστούς άλλων θρησκειών και στην κάθε θρησκεία, δεν καταφέρνει να δεχτεί την ίδια αποδοχή και για τη δική της πίστη από τη χριστιανική κοινότητα. Έτσι ο Κύριλλος την κατηγορεί ως ειδωλολάτρισσα και την καθιστά εχθρό του. Τις κατάλληλες χρονικά στιγμές, δεν αργεί να της προσάψει κατηγορίες ως υποκινήτριας εχθρικών ενεργειών στο θεόπνευστο έργο του, θεωρώντας την βασική υπαίτιο που δεν καταφέρνει να μεταστρέψει το ενδιαφέρον του αυτοκρατορικού έπαρχου υπέρ τη κοινότητος του, ώστε η εκκλησία να αναμιχθεί ενεργά στις εξουσίες της δημόσιας διοίκησης της Αλεξάνδρειας.

        Το μίσος των χριστιανών εναντίον της, συνετέλεσαν και οι δοξασίες του συντηρητισμού, η εμμονή στα παραδεδομένα της εποχής, σύμφωνα με τις οποίες όσοι ασχολούνταν με τα μαθηματικά και την αστρονομία ήσαν μάγοι. Χρησιμοποιώντας την ως εξιλαστήριο θύμα για τον διωγμό των ειδωλολατρών διαδίδονται φήμες, πως είναι παγανίστρια, γυναίκα του διαβόλου που διαφθείρει τους νέους και καταστρώνει υπονομευτικά σχέδια εναντίον του χριστιανισμού.

        Κάτω λοιπόν από αυτές τις δύσκολα διαμορφωμένες καταστάσεις μεταξύ των αντιμαχομένων θρησκευτικών παρατάξεων, έφτασε το έτος 415 όπου ένας φανατισμένος όχλος οργισμένων παραβολάνων με αρχηγό τον Αναγνώστη Πέτρο και με την καθοδήγηση του επισκόπου Αλεξανδρείας Κύριλλου, τη συλλαμβάνουν, τη σέρνουν στους δρόμους μέχρι την εκκλησία Καισάρειο και την διαμελίζουν με κοφτερές αχιβάδες. Κατόπιν περιέφεραν επιδεικτικά στους δρόμους της πόλης τα λείψανα της όπου κι έκαψαν σε ένα προάστιο της Αλεξάνδρειας, το Κίναρον.

        Τη στιγμή ακριβώς που ένα ύψιστο σωματικό και ψυχικό δημιούργημα του θεού χανόταν, η καταγραφή στην ιστορία μιας μάρτυρος του ελληνικού πολιτισμού, μόλις άρχιζε. Η ζωντανή θυσία μιας γυναίκας. Το ολοκαύτωμα μιας ψυχικής ύπαρξης, δεν ήταν άλλα από το θάνατο του θεού στο ανθρώπινο σώμα.

         Η σύγκρουση του χριστιανισμού με το αρχαίο πνεύμα είχε πια φτάσει στο πιο βίαιο κορύφωμά της. Μετά το θάνατο της Υπατίας ακολούθησε η φυγή πολλών λογίων και η αρχή του μαρασμού της Αλεξάνδρειας, ως σημαντικού κέντρου μάθησης, ήταν πλέον γεγονός."

Υπόθεση Οπισθόφυλλου:

‘Η συγκλονιστική ιστορία της γυναίκας που δίδασκε παντού το ελληνικό πνεύμα, συγκρούστηκε με τον κλήρο και κατηγορήθηκε ως μάγισσα.’

«4ος – 5ος αιώνας μ. Χ. Η φημισμένη Αλεξάνδρεια πνίγεται στο κρασί των καπηλειών, στις ηδονές των γυναικών του δρόμου, στις δεισιδαιμονίες, στις φιλοσοφικές διαφορές και διαμάχες των θρησκευτικών φανατισμών με τους φονικούς διωγμούς.

Μέσα σε αυτή τη διαφθορά, μια γυναίκα αφοσιωμένη στα ελληνικά ιδεώδη διδάσκει στο πανεπιστήμιο, στους δρόμους και στο σπίτι της το αστείρευτο ελληνικό πνεύμα. Αυτή η σοβαρή ευθύνη δεν της στερεί το γυναικείο ένστικτο και στο πρόσωπο του χριστιανού έπαρχου βρίσκει τον έμπιστο φίλο και άντρα.

Η φιλία και ο πλατωνικός δεσμός που αναπτύσσεται ανάμεσά τους ενοχλεί τον κλήρο που δεν αργεί να στραφεί εναντίον της και να της προσάψει κατηγορίες ως μάγισσας και υποκινήτριας εχθρικών ενεργειών εναντίον του…

Δύο άνθρωποι γεμάτοι ηθικό χρέος απέναντι στις ηγετικές θέσεις που κατέχουν και στις κοινωνικές συνθήκες της θρησκόληπτης φανατικής εποχής, ζουν κρυφά ανομολόγητες στιγμές αγάπης χωρίς ποτέ…»

‘Πετυχημένη τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής με επίκεντρο μια αξιόλογη γυναίκα που πλήρωσε με τη ζωή της τις αρετές του φύλου της, καθώς βρέθηκε στο μεταίχμιο της ιστορίας, από το λυκόφως του νεοπλατωνισμού στους πρώτους σκοτεινούς αιώνες του Χριστιανισμού.

Μυθιστορηματική βιογραφία που κυλάει αβίαστα, με φανταστικούς διαλόγους και εικόνες, γύρω όμως από πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα τα οποία ο συγγραφέας αναπαριστά πειστικά, μετά από ενδελεχή έρευνα...

Αλεξάνδρα Δήμου’