Συνέντευξη με την ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΟΥΛΙΔΟΥ - Γράφει η Κλειώ Τσαλαπάτη

Χριστίνα Πουλίδου

        Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του πρώτου μυθιστορήματος της Χριστίνας Πουλίδου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο με τίτλο «Άνω Κάτω», η αγαπητή συγγραφέας είχε την καλοσύνη να μου παραχωρήσει μία συνέντευξη απαντώντας στο ερωτηματολόγιο των «Φίλων Της Λογοτεχνίας». Το βιβλίο της είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ένα "χρονικό" θα μπορούσαμε να πούμε για την Σύρο τη σημερινή, την προπολεμική αλλά, κυρίως, την Σύρο της Κατοχής. Ένα κείμενο χειμαρρώδες, με έντονο το στοιχείο του χιούμορ και της σάτιρας, της ντοπιολαλιάς, αλλά και των αφάνταστα τραγικών και "σκοτεινών" στιγμών που έζησε το νησί μέσα στην αδυσώπητη Κατοχή πρώτα από τους Ιταλούς και κατόπιν από τους Γερμανούς, όπως επίσης και των δύσκολων αποφάσεων των ντόπιων στη σύγχρονη Σύρο που μαστίζεται από την πρωτόγνωρη οικονομική κρίση. Την ευχαριστώ ολόψυχα για τον χρόνο που διέθεσε, της εύχομαι καλή επιτυχία στο πρώτο αυτό λογοτεχνικό πόνημά της και σας προσκαλώ να διαβάσετε τις απαντήσεις της ώστε να γνωρίσετε κι εσείς λίγο καλύτερα την εξαίρετη Χριστίνα Πουλίδου!

1) Αγαπητή κ. Πουλίδου, μας έχετε ήδη χαρίσει ένα εξαιρετικό μυθιστόρημά σας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο με τίτλο «Άνω Κάτω».  Ποιό ήταν το έναυσμα για την ενασχόλησή σας με τον κόσμο της λογοτεχνίας και το αντικείμενο της συγγραφής;

Ήταν μια περίοδος που διάβαζα βουλιμικά οτιδήποτε αφορούσε τη Σύρο στην περίοδο της Κατοχής. Είχα αφοσιωθεί ολοκληρωτικά και συνεχώς απλωνόμουν, σε ερωτήματα και γνώσεις. Μετά, ήθελα κουβέντα και αναζητούσα γονείς και θείους φίλων μου, για  να τους ρωτήσω απορίες μου και να ανταλλάξουμε εντυπώσεις. Κάποια στιγμή αισθάνθηκα ότι έπρεπε αυτός ο εσωτερικός μου αναβρασμός να βρει μιαν έκφραση. Φαντάστηκα λοιπόν κάποιους χαρακτήρες ανθρώπων που έχω γνωρίσει στη ζωή μου, τους έδωσα ρόλους, τους έβαλα στο σκηνικό που είχα στο μυαλό μου και τους άφησα να παίζουν.

2) Από πού αντλείτε την έμπνευση για το έργο σας και κάθε χαρακτήρα και πόσο δύσκολο είναι να  συγκεντρώσετε τις απαραίτητες πληροφορίες, όταν αυτές απαιτούνται, ώστε να συνδυάσετε τυχόν ιστορικά γεγονότα, τόπους και μυθοπλασία στα βιβλία σας;

Τον τόπο τον ήξερα, τον ζω, τον περπατώ και τον παρατηρώ. Τα γεγονότα τα μελέτησα – στα βιβλία, στις εφημερίδες της εποχής, τα κουβέντιασα με ανθρώπους που τα είχαν ζήσει. Τους χαρακτήρες τους βλέπουμε γύρω μας – υπάρχουν σε αφθονία. Το πάντρεμα όλων αυτών, εγώ το έζησα σαν παιχνίδι. Ήταν διασκεδαστικό, γόνιμο και –μπορώ να πω– λυτρωτικό.

3) Συνήθως, οι περισσότεροι συγγραφείς είτε έχουν σπουδάσει κάποιο αντικείμενο, είτε ασκούν ως επάγγελμα κάτι εντελώς διαφορετικό από την συγγραφική τους ιδιότητα, αλλά και τις σπουδές τους. Θα θέλατε να μας μιλήσετε σχετικά με αυτό και να μας πείτε πόσο αρμονικός είναι ο συνδυασμός όλων αυτών και κατά πόσο αλληλοεπηρεάζονται οι επιμέρους ιδιότητές σας;

Δεν μπορώ να μιλήσω επ΄ αυτού γενικά, μπορώ να μιλήσω προσωπικά. Σε όλη μου τη ζωή υπήρξα δημοσιογράφος – κυρίως των γραπτών Μέσων. Υπήρξα λοιπόν γραφιάς. Έχω γράψει τεράστια ρολά από κείμενα, εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις… Με άλλα λόγια έχω εξοικειωθεί στη γραπτή έκφραση κι επίσης στην ανασύνθεση των γεγονότων. Σε επίπεδο σπουδών είμαι νομικός – άσχετο με τη δουλειά μου, αλλά σχετικό με τη δομή της έκφρασης. Έχω μάθει να τελειώνω πάντα με ένα "διά ταύτα"…

4) Έχετε συμπεριλάβει στο βιβλίο σας κάποια προσωπικά σας βιώματα; Εάν συμβαίνει όντως κάτι τέτοιο πόσο εύκολο, ή επώδυνο ήταν αυτό και πόσο εφικτή ήταν η αντικειμενική προσέγγισή τους συγγραφικά;

Ναι βέβαια, έχω μεταβολίσει προσωπικά μου βιώματα. Όχι δεν ήταν επώδυνο, το αντίθετο – νομίζω ότι ανασυνθέτοντάς τα εξαερίστηκαν και αποδαιμονοποιήθηκαν. Ως προς την "αντικειμενικότητα", ως δημοσιογράφος έζησα φορώντας συνειδητά αυτό τον "κορσέ". Ως συγγραφέας αισθάνθηκα απελευθερωμένη. Γιατί να είμαι αντικειμενική; Στη ζωή είμαστε υποκειμενικοί – εξάλλου, το δικό μου βιβλίο έγραψα, τις δικές μου σκέψεις αποτύπωσα, τη δική μου οπτική παρουσίασα.

5) Στο μυθιστόρημά σας «Άνω Κάτω» κυρίαρχο ρόλο παίζει η ιστορική πραγματικότητα και η εναλλαγή του τότε και του σήμερα. Θεωρείτε, ίσως, ότι η Ιστορία αποτελεί μια σημαντική "πηγή ιδεών" για έναν συγγραφέα;

Και πάλι δεν μπορώ να μιλήσω γενικά. Για μένα ναι. Με συναρπάζει η νοερή μου μετάβαση σε άλλες περιόδους, άλλες συνθήκες, άλλες παραστάσεις. Και με τρομάζουν οι αναλογίες. Νομίζουμε ότι ζούμε κάτι ιδιαίτερο και μοναδικό, τελικά όμως βλέπουμε ότι στην ιστορία υπάρχουν επαναλαμβανόμενα φαινόμενα.

6) Πιστεύετε πως το επιστημονικό υπόβαθρο είναι απαραίτητο για τη συγγραφή ενός βιβλίου, ή αρκεί το έμφυτο συγγραφικό ταλέντο, η φαντασία και οι εμπειρίες του συγγραφέα;

Νομίζω πως επ΄ αυτού δεν υπάρχουν απόλυτες προσεγγίσεις. Σαφώς δεν μπορείς να γράφεις ανοησίες και ανακρίβειες. Άρα, ενίοτε ή και συχνά, πρέπει να ελέγχεις τις γνώσεις σου. Ξέρω ότι κάποιοι συγγραφείς υποκαθιστούν τα πάντα με τη φαντασία τους. Προσωπικά, αυτό δεν μου αρέσει. Θέλω να εμπιστεύομαι αυτό που διαβάζω.

7) Υπάρχει κάποιο μοτίβο ως προς το πότε σας "επισκέπτεται" η συγγραφική σας  έμπνευση; Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ώρα, διάθεση, ή τόπος ίσως, που να σας προδιαθέτει να γράψετε, ή είναι κάτι που "ρέει" αβίαστα από μέσα σας συνέχεια;

Ζεις μέσα σ΄ ένα "κουκούλι", τρως, κοιμάσαι, περπατάς, κουβεντιάζεις με τους ήρωές σου. Είναι η παρέα σου. Όταν τέλειωσα το βιβλίο, ήταν σαν να ορφάνεψα λίγο.

8) Όταν ολοκληρώνετε ένα νέο μυθιστόρημά σας αρκείστε στη δική σας μόνο γνώμη και αξιολόγηση, πριν προχωρήσετε στην έκδοσή του, ή αναζητάτε πρώτα την άποψη κάποιου οικείου σας προσώπου την κρίση του οποίου εμπιστεύεστε;

Τι λέτε; Από την πρώτη στιγμή με παρακολουθούσε η επιμελήτριά μου και κατά διαστήματα έδινα κάποια κεφάλαια σε πολλές φίλες μου. Το σύνολο του βιβλίου το διάβασαν τελικά – πέρα απ΄ την επιμελήτριά μου Ελένη Μπούρα – ο άντρας μου και τέσσερις φίλοι/φίλες μου. Συνέχεια τεστάριζα τα γραπτά μου.

9) Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για το βιβλίο σας και, γιατί όχι, την ιστορία "πίσω από την ιστορία" του «Άνω Κάτω», ενός βιβλίου που διαδραματίζεται στην κοσμοπολίτικη, αρχοντική και ιστορική Άνω και Κάτω Σύρο;

Καταρχάς "γεννήθηκε" η Μαρουλίνα. Εκ Τήνου ορμώμενη λόγω φτώχειας βρέθηκε στα δέκα της χρόνια στη Σύρο εργάτρια στο εργοστάσιο του Μαμόπουλου. Στα δώδεκά της μεταπήδησε ως δούλα στο σπιτικό του κυρίου Μάρκου και της κυρά Ευθυμίας, που ήταν αδέλφια και συγκατοικούσαν. Η Μαρουλίνα παρατηρεί τη μεσοαστική ζωή των αφεντικών της, κουβεντιάζει με τις συνομήλικές της δούλες στα σπιτικά της γειτονιάς και των φίλων των αφεντικών της, ερωτεύεται (αυτή η ορθόδοξη) τον καθολικό Δημητρό και ζει με άγριο τρόπο τον λιμό της Κατοχής.

Ταυτόχρονα και σε εναλλάξ αφήγηση, παρακολουθούμε τη ζωή της Ερμιόνης. Αθηναία με καταγωγή του άντρα της απ΄ τη Σύρο και τη Χίο αποφάσισε στα χρόνια της μέσης ηλικίας να κατοικήσει περίπου μόνιμα στη Σύρο. Είναι τα χρόνια της κρίσης και η Ερμιόνη παρακολουθεί την κοινωνία του νησιού, τον τρόπο που σκέφτεται και αντιδρά στα μηνύματα των καιρών και ανακαλύπτει το ιστορικό υπόβαθρο του νησιού – που είναι αόρατο αλλά παρόν στις σχέσεις των ανθρώπων γύρω της.

10) Η συγγραφέας  Χριστίνα Πουλίδου  βρίσκει το χρόνο να διαβάζει και για δική της ευχαρίστηση και όχι μόνο για έρευνα πάνω σε κάποιο μελλοντικό βιβλίο της; Εφόσον συμβαίνει αυτό, ποιό είδος λογοτεχνίας προτιμάτε περισσότερο ως αναγνώστρια και γιατί;

Δεν νομίζω πως υπήρξε περίοδος στη ζωή μου που δεν διάβαζα. Είμαι από τους ανθρώπους που έχουν σαν τρόπο ζωής το διάβασμα. Πάντα και καθημερινά διαβάζω, όπως καθημερινά τρώω και κοιμάμαι. Τα τελευταία χρόνια μ΄ αρέσει να διαβάζω λογοτεχνία που με ταξιδεύει – σε άλλα μέρη, σε άλλες συνήθειες, σε διαφορετικές νοοτροπίες. Τρελαίνομαι να διαβάζω σκανδιναβούς συγγραφείς, νοτιο-αφρικάνους ή ασιάτες.

11) Ποιά είναι τα αγαπημένα σας βιβλία και συγγραφείς; Θεωρείτε ότι έχετε δεχθεί επιρροές από κάποιους ομότεχνούς σας, έλληνες ή ξένους, σύγχρονους ή κλασσικούς, στο δικό σας τρόπο γραφής, ύφους ή θεματολογίας;

Στα καθημάς, τα τελευταία χρόνια με μάγευαν ο Θέμελης, η Ζέη, ο Μαγκλίνης, μου αρέσουν πολύ οι Συριανοί Μάνος Ελευθερίου και Λουκρητία Δούναβη, επίσης η Αθηνά Κακούρη και ο Λάκης Δόλγερας, με συγκίνησε πολύ το βιβλίο της Μ. Σαββάκη «Σε χρόνους δύο» (που ήταν μια υπέροχη μείξη ποιητικού και πεζού λόγου), ανακάλυψα καθυστερημένα τον Σωτήρη Πατατζή που τον θεωρώ ιδιοφυΐα, διαβάζω σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία, ξετρελάθηκα με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ, είμαι παμφάγο ον.

12) Από την ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία υπάρχει κάποιο βιβλίο το οποίο έχετε λατρέψει,  το οποίο "ζηλεύετε" ως λογοτεχνικό έργο και θα θέλατε, ή ονειρεύεστε να έχετε συγγράψει εσείς;

Στη ζωή μου δεν είχα ποτέ "ένα" – μόνο ο άντρας μου είναι "ένας"! Είναι πολλοί οι παράγοντες που με διαμόρφωσαν και συχνά συνδέονται με τη συγκυρία και με τα χρόνια της ωριμότητας.  Στο σχολείο για παράδειγμα, θυμάμαι ότι με είχαν ταλαιπωρήσει αλλά και συγκλονίσει ο Προυστ, ο Λώρενς Ντάρελ και ο Τσίρκας. Προ ετών που ξανάπιασα να τους διαβάσω, διαπίστωσα ότι δεν μου προκαλούσαν την ίδια συγκίνηση. Άλλαξαν οι εποχές, άλλαξα κι εγώ.

13) Πιστεύετε πως ο συγγραφέας πρέπει να ταξιδεύει ώστε να έχει κάποια βιώματα από τις χώρες και τις τοποθεσίες τις οποίες, τυχόν, περιγράφει στα βιβλία του και πόσο εφικτό είναι αυτό στην πράξη κατά τη γνώμη σας; Είναι απαραίτητο κάτι τέτοιο, απλά και μόνο, για την "διεύρυνση των οριζόντων" του;

Όλοι οι άνθρωποι πρέπει να ταξιδεύουμε για να ανοίγουμε τη ματιά μας και το μυαλό μας. Για να αξιολογούμε το πού βρισκόμαστε και πώς στεκόμαστε. Για να βελτιωνόμαστε. Και φυσικά, αν δεν έχεις πάει σ΄ έναν τόπο, δεν μπορείς να τον περιγράψεις. Θυμάμαι τη συγκίνησή μου ως δημοσιογράφου, όταν πήγα στην Πράσινη Γραμμή της Κύπρου. Έγραφα γι΄ αυτήν ήδη κάποια χρόνια και δεν την είχα δει. Απαράδεκτο.

14) Θεωρείτε ότι ο συγγραφέας θα πρέπει να ασχολείται με διαφορετικά είδη λογοτεχνίας και να "πειραματίζεται" θεματολογικά, ρισκάροντας το υπάρχον αναγνωστικό του κοινό, ή θα όφειλε να εμμένει στο είδος που τον έχει καθιερώσει;

Δυσκολεύομαι να απαντήσω σ΄ αυτή την ερώτηση, γιατί δεν θεωρώ ότι έγινα "συγγραφέας" επειδή έγραψα ένα βιβλίο. Καλά να είμαστε, να μου ξανακάνετε αυτή την ερώτηση δέκα χρόνια μετά – αν έχω γίνει συγγραφέας!

15) Πιστεύετε πως οι συγγραφείς οφείλουν να προβληματίζουν τους αναγνώστες "κεντρίζοντας" τη σκέψη τους, ή ο σκοπός των βιβλίων τους θα έπρεπε να είναι καθαρά και μόνο ψυχαγωγικός; Εσείς, ποιά μηνύματα επιδιώκετε να "περάσετε" στους αναγνώστες σας και σε ποιό είδος αναγνωστικού κοινού απευθύνεστε μέσα από το συγγραφικό έργο σας;

Στις σχέσεις των ανθρώπων, στο σινεμά, στα βιβλία, ακόμα και στη δουλειά μας, αν δεν υπάρχει αυτό το στοιχείο –του ερεθισμού του μυαλού μας– όλα τελειώνουν πολύ γρήγορα. Σβήνουν μέσα στην αδιαφορία. Ως προς τα "μηνύματα" που λέτε, θα έλεγα πως επειδή μου αρέσουν οι δημιουργικοί άνθρωποι, οι ανήσυχοι, αυτοί που εξελίσσονται και που παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους, θέλω να μεταδίδω ανάλογα μηνύματα στους αναγνώστες μου – να μη βαλτώνουν, να τολμούν τις αναδιατάξεις, να κάνουν πράματα. Προσωπικά δεν με τρομάζει η αποτυχία – με πικραίνει, αλλά δεν με τρομάζει. Με φοβίζουν η παθητικότητα και η αδράνεια.  Ως προς το "είδος" του αναγνωστικού μου κοινού, νομίζω πως δεν το διαλέγω εγώ – αυτό διαλέγει εμένα.

16) Θεωρείτε πως η σύγχρονη πραγματικότητα μπορεί να αποτελέσει  πηγή έμπνευσης για ένα συγγραφέα και, ειδικότερα, οι τόσο δύσκολες καταστάσεις που βιώνουμε τελευταία στην πατρίδα μας; Ή μήπως το ζητούμενο από τους αναγνώστες είναι ακριβώς η "φυγή" από αυτήν την ζοφερή πραγματικότητα;

Ακόμα κι όταν ασχολείσαι με τη δυστυχία του διπλανού σου, κάνεις μια φυγή απ΄ τα δικά σου προβλήματα. Νομίζω πως αν το γράψιμό σου αναφέρεται στη σημερινή εποχή, δεν μπορείς να μην επηρεαστείς από το περιβάλλον της κρίσης. Θα ήταν αψυχολόγητο. Όσο μεγαλώνω πάντως, δεν θέλω να βλέπω στο σινεμά έργα αγχωτικά και οδυνηρά, ούτε να διαβάζω ανάλογα βιβλία. Όσα μας περιβάλλουν είναι τόσο στενάχωρα, που αισθάνομαι ότι δεν μπορούμε να επιβαρύνουμε επιπλέον την ψυχή μας, πρέπει να παίρνουμε από κάπου μερικές ανάσες.

17) Είχατε κάποιους "ενδοιασμούς" όταν αποφασίσατε να δώσετε το πρώτο σας βιβλίο προς έκδοση; Αγωνιούσατε ως προς την αποδοχή που θα τύχαινε από το αναγνωστικό κοινό; Η θεματολογία σας, πιστεύετε πως παίζει τον δικό της ρόλο στην αποδοχή αυτή;

Ήταν περίεργο αυτό που συνέβη – έδωσα το χειρόγραφο για το «τυπωθήτω» ανενδοίαστα. Τριάντα πέντε χρόνια εξάλλου, γράφω και υπογράφω. Κι έπειτα άρχισε ένα άγχος βαθύ – τις επιδόσεις μου στη δημοσιογραφία τις ήξερα, ήξερα τα ατού μου και τις αδυναμίες μου. Στη συγγραφή όμως, δεν με "γνώριζα", δεν με είχα αξιολογήσει – άρα, πώς εκτίθεμαι δημόσια; Και αυτό το ερώτημα εξακολουθεί να με βασανίζει.

Ως προς την "αποδοχή" του βιβλίου μου από το αναγνωστικό κοινό, δεν έχω αγωνία – ό,τι ήταν να γίνει, έγινε. Απλά, δεν θέλω να διαψεύσω την εμπιστοσύνη του εκδότη μου. Αντίθετα,  έχω αγωνία για την αποδοχή του βιβλίου μου από τους Συριανούς. Δεν είμαι Συριανή και ούτε θέλω να παραστήσω κάτι που δεν είμαι. Έχουμε όμως σπίτι στη Σύρο, πηγαίνουμε συχνά, έχω μεγάλο σεβασμό και εκτίμηση στους ανθρώπους αυτού του τόπου. Δεν θέλω για κανένα λόγο να τραυματίσω τις σχέσεις μου μαζί τους, να αισθανθούν ότι τους έθιξα από αβλεψία μου ή ότι κατά κάποιο τρόπο τους παραποίησα.

18) Κλείνοντας και, αφού σας ευχαριστήσω θερμά για την τιμή της παραχώρησης  αυτής της συνέντευξης, θα ήθελα να σας ευχηθώ ολόψυχα καλή επιτυχία στο νέο  μυθιστόρημά σας «Άνω Κάτω», και να σας ρωτήσω για τα άμεσα συγγραφικά σας σχέδια. Τί να περιμένουμε από εσάς στο μέλλον;

Δική μου τιμή ήταν. Καταρχάς να σας πω, ότι θα ’θελα οι αναγνώστες μου να περνάνε καλά διαβάζοντας το βιβλίο μου και όταν το τελειώσουν, να αισθανθούν ότι κάτι έμαθαν. Για το μέλλον, ποιος ξέρει;  Δύο διαφορετικά θέματα έχω στο μυαλό μου, παιδεύω και τα δύο - δεν ξέρω ποιο θα κερδίσει τελικά και γι΄ αυτό δεν θέλω να δεσμευτώ. Εξάλλου έχω απαιτήσεις πια απ΄ τον εαυτό μου, έχω ανεβάσει τον πήχη κι αν περνάω από κάτω, θα αποχαιρετιστούμε νοερά!

Βιογραφία Χριστίνας Πουλίδου:

Η Χριστίνα Πουλίδου γεννήθηκε το 1958 στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά κι έγινε δικηγόρος – ένα επάγγελμα που ποτέ δεν τίμησε, εξού και παραιτήθηκε. Με τη δημοσιογραφία ασχολήθηκε αρχικά γράφοντας στην Αυγή  και την  Πρώτη - στην Αυγή δούλεψε απ’ τα τέλη του ’89 ως το 2012, από το ’91 ως το 2011 προστέθηκε ο Επενδυτής και τέλος το ΑΠΕ, όπου παραμένει. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκε με την έννοια της Ευρώπης και την εξωτερική πολιτική. Δούλεψε πολύ στο ραδιόφωνο και στην έντυπη δημοσιογραφία. Αρθρογραφεί στο protagon.gr

Περισσότερες πληροφορίες για τη συγγραφέα στο επίσημο προφίλ της στο site των εκδόσεων Μεταίχμιο: http://www.metaixmio.gr/author/4643-.aspx

Βιβλιογραφία Χριστίνας Πουλίδου:

«ΑΝΩ ΚΑΤΩ»

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελίδες: 440

Τιμή: 14,94 €

Υπόθεση Οπισθόφυλλου:

«Η Σύρος της Μαρουλίνας – που δεκάχρονη εργάτρια προβιβάστηκε σε δούλα στο μικροαστικό σπιτικό του κυρ Μάρκου και της κυρά-Ευθυμίας. Η Μαρουλίνα είναι η ξεναγός μας στη Σύρο της Κατοχής και στα οδυνηρά χρόνια του λιμού. Είναι ακόμη η ξεναγός μας στον τρόπο ζωής της μεσοαστικής τάξης της Ερμούπολης, αλλά και στον κόσμο όπου κινούνται οι υπηρέτριες, οι μαγείρισσες, οι καμαριέρες κι οι παραγιοί.
Η Σύρος της Ερμιόνης – που εγκαταστάθηκε στα χρόνια της κρίσης στη Σύρο, ακολουθώντας τους οικογενειακούς δεσμούς του άντρα της.
Από τη Μαρουλίνα ως την Ερμιόνη, ένα κόκκινο νήμα συνδέει τους δυο κόσμους. Ένα νήμα, αόρατο και βαρύ, καθώς σέρνει όσα έμειναν ανείπωτα στην κοινωνία της Σύρου – όπως συνήθως συμβαίνει στις κοινότητες των ανθρώπων.
Ένα χορταστικό κοινωνικό μυθιστόρημα ηθογραφίας που εκτυλίσσεται στη Σύρο.»