«ΟΙ ΓΚΑΖΟΖΕΣ», του Ερτζάν Κεσάλ – Γράφει η Κλειώ Τσαλαπάτη

«ΟΙ ΓΚΑΖΟΖΕΣ», του Ερτζάν Κεσάλ – Γράφει η Κλειώ Τσαλαπάτη

Εκδόσεις: Ωκεανός

Σελίδες: 288

Τιμή με έκπτωση: 10,50€

          Σκέφτηκα πολύ πριν αναρτήσω την παρούσα κριτική μου και ο λόγος δεν ήταν πως δεν μπορούσα να καταλήξω εάν μου άρεσε ή όχι το συγκεκριμένο βιβλίο, διότι απλά και ξεκάθαρα το λάτρεψα. Ο κυριότερος λόγος της διστακτικότητάς μου ήταν το τεταμένο κλίμα που επικρατεί το τελευταίο διάστημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και οι απαράδεκτες προκλήσεις του μεγαλομανούς και παρανοϊκού «σουλτάνου» που κυβερνάει τη γειτονική χώρα. Δεν ήθελα να προκαλέσω κάποιους πιο «θερμόαιμους» συμπατριώτες μας να εξαπολύσουν «μύδρους» εναντίον μου και εναντίον του εξαίρετου συγγραφέα και ιδιαίτερα χαρισματικού ανθρώπου Ερτζάν Κεσάλ. Όμως, τα συναισθήματα που μου προκάλεσε το παρόν μυθιστόρημά του είναι τόσο ορμητικά και ξεκάθαρα που δεν μπορώ να τα κρύψω, όπως και τον άκρατο θαυμασμό μου για αυτόν και την τόσο ενδιαφέρουσα πορεία του. Αφήστε, λοιπόν, κατά μέρος την οποιαδήποτε δικαιολογημένη έχθρα και οργή εναντίον της επίσημης πολιτικής –και καθόλου αντιπροσωπευτικής του ίδιου του τουρκικού λαού, και ιδιαίτερα των πιο καλλιεργημένων αντιπροσώπων του– και διαβάστε την άποψή μου για τις «Γκαζόζες» με καθαρό μυαλό και ανοιχτή καρδιά, και ίσως ανακαλύψετε το επόμενο αξιόλογο ανάγνωσμά σας που θα θυμάστε για πολύ καιρό.

          Τον Ερτζάν Κεσάλ τον γνώριζα πολύ πριν πάρω το βιβλίο του στα χέρια μου, αλλά δεν ήξερα καν το πραγματικό όνομά του. Τον είχα δει πολλές φορές σε μια εξαιρετική, περιπετειώδη, τουρκική σειρά με τον τίτλο «Insider» -«İçerde» για όσους ενδιαφέρονται να το γνωρίζουν και στα τουρκικά– και τον είχα κατατάξει εκεί περίπου όπου τον τοποθετούσε ο ρόλος του Ακίν Ισίκ που εκείνος ενσάρκωνε: ένας αγριωπός, ακατέργαστος Τούρκος μαφιόζος, προερχόμενος πιθανότατα από τα βάθη της Ανατολίας, που έχει μάθει να λύνει τις διαφορές του με τη γροθιά ή το όπλο του και ακούει στο παρατσούκλι «Κωστάντζας»… Πόσο έξω έπεσα, όμως, στην αρχική μου εκτίμηση! Διότι, ο συγκεκριμένος ηθοποιός –πέρα από την προφανή του ιδιότητα που δεν είναι η μόνη, ούτε η αντιπροσωπευτική του– μπορεί όντως να κατάγεται από τα βάθη της Ανατολίας και συγκεκριμένα από την πόλη Άβανος της επαρχίας Νεβσεχίρ, αλλά έχει πολλές ιδιότητες και μια ψυχή ιδιαίτερα καλλιεργημένη και με πολλές ευαισθησίες. Είναι γιατρός, από αυτούς που τιμούν το λειτούργημά τους κάθε ώρα και στιγμή, συγγραφέας, σεναριογράφος, ποιητής, σκηνοθέτης, δημοσιογράφος, αρθρογράφος και εκδότης... Πάνω από όλα, όμως, ο Ερτζάν Κεσάλ είναι Άνθρωπος, από αυτούς που δεν έχουν ούτε χώρα ούτε εθνικότητα, αφού επιδιώκουν το καλό για τους συνανθρώπους τους ανεξαρτήτως θρησκεύματος, εθνικότητας, φύλου και πολιτικού προσανατολισμού. Είναι ένας από αυτούς τους ελάχιστους ανθρώπους που, κάτω από ένα τόσο αντιφατικό, αγριωπό και ακατέργαστο εξωτερικό παρουσιαστικό, κρύβουν μία ευαίσθητη και ραφιναρισμένη προσωπικότητα, από αυτές που μας αποδεικνύουν πως οι απλοί άνθρωποι, οι λαοί κάθε χώρας μπορούν να ζουν αρμονικά και αδερφωμένα και να έχουν να συζητήσουν πολλά μεταξύ τους.

          Το βιβλίο του με τίτλο «Οι γκαζόζες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανός, είναι βασισμένο στην προσωπική του ιστορία αλλά και στην ιστορία της χώρας του, αφού τα διάφορα ιστορικά γεγονότα συνυφαίνονται με τις προσωπικές ανθρώπινες ιστορίες του ίδιου και όλων εκείνων που συναντά στη μακρόχρονη πορεία του ως γιατρός, και όχι μόνο. Διάφορες μικρές διηγήσεις, φαινομενικά ασύνδετες μεταξύ τους, οι οποίες κατηγοριοποιούνται σε κεφάλαια ανάλογα με το κεντρικό κοινό νόημα της καθεμιάς. Τα παιδικά του χρόνια δίπλα στον πατέρα του, που αγωνιζόταν να συντηρήσει την οικογένειά του παράγοντας τις γκαζόζες «Περί» σε μια φτωχική και μικρού μεγέθους υποτυπώδη βιοτεχνία στην πόλη Άβανος. Η τεράστια αγάπη του ίδιου, από παιδί ακόμα, για τα βιβλία που τον οδήγησε στις σπουδές και τη φοίτηση σε δύο πανεπιστήμια, αλλά και η περιήγησή του με την ιατρική του ιδιότητα σε αμέτρητα χωριά στα βάθη της Τουρκίας, κατά τη διάρκεια του αγροτικού του. Οι πρώτοι του έρωτες, οι πολιτικές του ανησυχίες, οι προβληματισμοί του σχετικά με την αυθαιρεσία και αναλγησία του κράτους και τη στενομυαλιά των φανατικών μουσουλμάνων, η γνωριμία με τη γυναίκα του και η απόκτηση του παιδιού τους –παρά τις αντίθετες συμβουλές των ειδημόνων συναδέλφων του, που πολύ συχνά κάνουν τραγικά λάθη–, και τέλος η ενασχόλησή του με τη συγγραφή, τις εκδόσεις και τον κινηματογράφο. Μέσα από τα δικά του μάτια και τις εμπειρίες του –που άλλοτε προκαλούν το γέλιο, με τις κωμικές καταστάσεις που μας αφηγείται, και άλλοτε τη συγκίνηση, με την τραγικότητα των περιστατικών που έχει ζήσει–, μας καταδεικνύει πόσο οπισθοδρομικοί εξακολουθούν να είναι ορισμένοι ομοεθνείς του, όπως συχνά και το ίδιο το επίσημο κράτος.

          Μη σταθείτε στον «απλοϊκό» τίτλο αυτού του βιβλίου, ούτε στην εθνικότητα του συγγραφέα που ειδικά αυτή την εποχή δεν είναι και η πιο αποδεκτή στη χώρα μας, με όλα αυτά τα γεγονότα που συμβαίνουν καθημερινά και υποδαυλίζουν το προαιώνιο μίσος μας για τη γείτονα χώρα. Απλά, ανοίξτε το βιβλίο χωρίς προκαταλήψεις κι ενδοιασμούς και διαβάστε το. Είμαι βέβαιη ότι θα σας κατακλύσουν τα ίδια συναισθήματα που συνεπήραν κι εμένα κατά την ανάγνωσή του, θα σας καθηλώσει με την απλότητα και την αφτιασίδωτη αλήθεια που κρύβει σε κάθε σελίδα του, θα σας γοητεύσει με τον πλούτο συναισθημάτων και εναλλαγών που υπάρχουν διάχυτες σε κάθε αράδα και θα σας συγκινήσει με τη γνήσια ανθρωπιά του που είναι πανανθρώπινη και χωρίς σύνορα ή εθνικότητες, αυτήν που είναι το χαρακτηριστικό κάθε ανθρώπου που τιμάει την ιδιότητα και το είδος του. Κλείνω παραθέτοντάς σας δύο μικρά δείγματα της γραφής του εξαίρετου και πολυπράγμονα συγγραφέα Ερτζάν Κεσάλ, τα οποία νομίζω πως είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικά και δείχνουν τη μεγάλη αξία αυτού του μικρού βιβλίου:

Κεφάλαιο «Είναι η μυρωδιά του ψωμιού ή του αίματος;»

(Απόσπασμα σελίδων 94 & 95)

Έχουν λήξει οι μακροχρόνιες απεργίες πείνας του 2000, άρχισαν να θεραπεύουν τους απεργούς και μερικοί από αυτούς βρίσκονται στο δικό μου νοσοκομείο. Ωστόσο, δεν ξέρουμε τι είδους θεραπευτική αγωγή πρέπει να εφαρμόσουμε. Δεν έχει υπάρξει τόσο μακρόχρονη απεργία στο παρελθόν. Νεαροί που έχουν μείνει πετσί και κόκκαλο, που δεν μπορούν να σηκωθούν από το κρεβάτι, κοπέλες με μαλλιά σαν μετάξι που διάλεξαν τον δρόμο δίχως γυρισμό. Με τα όμορφά τους μάτια που έχασαν τη λάμψη τους, σε κοιτάζουν από σκοτάδια που προκαλούν ρίγος, χαμένοι μέσα σε μια θολή επίγνωση δίχως καν να έχουν καταλάβει ότι η απεργία πείνας έχει λήξει.

Νόμιζα ότι οι ημέρες που προσφεύγαμε σε απεργία πείνας, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή μας για να εξηγήσουμε τον πόνο μας, είχαν μείνει στο παρελθόν. Έκανα λάθος. Μα βέβαια, αφού δεν έχει τελειώσει η καταπίεση και το μίσος. Πόσο γρήγορα είχα λησμονήσει τον Κάιν και τον Άβελ… Τα μαρμάρινα θυσιαστήρια περιμένουν κι άλλες ψυχές να θυσιαστούν. Ελάτε, ας τις παρακολουθήσουμε όλοι μαζί.

Τι μικρό που ήταν τελικά! Δεν χωρέσαμε όλοι στο τραπέζι της γης. Έχουμε πνιγεί στη θάλασσα της αλαζονείας, αλλά δεν το έχουμε αντιληφθεί. Ο μύλος μας σιώπησε, το αλεύρι εξαντλήθηκε. Οι φούρνοι μας μαύρισαν όπως και οι καρδιές μας. Πλέον στη μύτη μας έρχεται η μυρωδιά του αίματος αντί του ψωμιού. Τότε, τι να πούμε…; Καλή όρεξη…

Κεφάλαιο: «Τρία είδη αλήθειας και εμείς»

(Απόσπασμα σελίδας 188)

Ίσως αυτό να είναι το πρωταρχικό πρόβλημα. Να νομίζουμε πως ο κόσμος άρχισε να γυρίζει την ώρα που γεννηθήκαμε και να φανταζόμαστε μια ζωή δίχως τέλος. Ίσως γι’ αυτό να χόντρυνε τόσο πολύ το δέρμα μας. Γι’ αυτό μετατράπηκε σε πηγάδι δίχως πάτο το μέσα μας.

Η άσκηση πολιτικής που γίνεται πάνω από την απελπισία των νέων ανθρώπων, που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα άλλο από το κορμί τους, όπως στην περίπτωση της μικροσκοπικής γυναίκας που έκρυβε την εγκυμοσύνη της τυλίγοντάς την μ’ ένα φαρδύ ζωνάρι, όταν ζούμε όπως οι άνθρωποι που δεν κοιτάζουν το αίμα της καρδιάς της κόρης τους, αλλά του σεντονιού της, το υποκριτικό καθεστώς μας με το οποίο ενώ δίνουμε «μαθήματα δημοκρατίας» στον γείτονά μας, εμείς δεν έχουμε μάθει τίποτε, και φυσικά εμείς οι αλλοπαρμένοι που παρακολουθούμε με θανατερή απόλαυση το γιγάντεμα των προβλημάτων μας αντί να καθίσουμε να τα λύσουμε από τη ρίζα τους…

Υπόθεση Οπισθόφυλλου:

Ένας νεαρός ιδεολόγος γιατρός που κάνει το αγροτικό του έρχεται αντιμέτωπος με την ίδια την ψυχή και την σάρκα της Τουρκίας. Με τον ίδιο του τον λαό, πονεμένο, καταφρονεμένο, βαθιά απελπισμένο.

Η ζωή και ο θάνατος αγκαλιασμένοι σε έναν τραγικό χορό, παλεύουν για να δώσουν και να πάρουν όσα χρωστούν, όσα τους οφείλονται...

“ Η ψυχή μας στερεύει. Τα στήθη στα οποία θα ακουμπήσουν τα αθώα κεφάλια των ορφανών που έχουν χάσει από νωρίς τον πατέρα τους, έχουν προ πολλού καταρρεύσει... Μένει η τυραννία πάνω από το κεφάλι μας. Στον λαιμό μας τυλίγεται ασφυκτικά η χορδή του κακού μας συστήματος.”

Ένα ευαίσθητο, σπαρακτικό μυθιστόρημα για τα πιο απλά, αλλά και τα πιο μυστηριώδη ζητήματα της ζωής: τη ζωή και τον θάνατο, τη δύσκολη επικοινωνία ανάμεσα στον πατέρα, στη μητέρα και στο παιδί, και πώς είναι να μεγαλώνει και να ωριμάζει κανείς σε ένα άξενο περιβάλλον που σκοτώνει τις ελπίδες πριν καν ανθίσουν...

Ο Ερτζάν Κεσάλ, απλός, λιτός, αριστουργηματικός στην αφήγησή του, μας περιγράφει την ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας μέσα από εικόνες πανέμορφες μέσα στη θλίψη τους και θλιμμένες μέσα στην χαρά τους. Μια νηφάλια, δυνατή λογοτεχνική φωνή.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέα:

Ο Ερτζάν Κεσάλ γεννήθηκε το 1959 στην πόλη Άβανος της περιφέρειας Νεβσεχίρ. Το 1984 αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Έγκε (Αιγαίο). Εργάστηκε ως γιατρός για πολλά χρόνια στην Άγκυρα, το Κεσκίν, το Μπάλα και στα χωριά του. Την εποχή που εργαζόταν στο δικό του ιατρείο, ακολούθησε μαθήματα εφαρμοσμένης ψυχολογίας και ανθρωπολογίας. Τα πρώτα ποιήματά του δημοσιεύθηκαν όταν ήταν φοιτητής. Κατά τη διάρκεια του αγροτικού έγραψε άρθρα στο περιοδικό Σον Ρετσέτε και πήρε συνεντεύξεις. Το 1990 εγκαταστάθηκε στην Ιστανμπούλ και έγινε συνιδρυτής των εκδόσεων Έρα. Δημοσίευσε άρθρα στο περιοδικό Σιζοφρενγκί. Οι εφημερίδες Ραντικάλ και Μπίργκιουν δημοσίευσαν διηγήματα και δοκίμιά του. Άρχισε να γράφει σενάρια. Με την ταινία Ουζάκ (Μακριά) ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός την οποία συνεχίζει μέχρι σήμερα ως ηθοποιός, σεναριογράφος και σκηνοθέτης. Το 2013 δημοσιεύθηκαν από τις εκδόσεις Ιλετισίμ τα βιβλία του Περί Γκαζοζού και το Νασίπσε Αντάγιζ (Αν Θέλει ο Θεός θα είμαστε Υποψήφιοι). Το 2014 από τις εκδόσεις Ιθάκη της Τουρκίας εκδόθηκε το μυθιστόρημα Εβέλ Ζαμάν (Τον παρελθόντα καιρό).